De identiteit van de accountant

 Ik heb geschiedenis gestudeerd. En nog steeds ken ik alle jaartallen. Alleen weet ik niet meer wat er gebeurde.

(De begrijpende lezer, dus degene die hier bewust terecht komt, kan deze alinea tussen haakjes overslaan. Maar voor de minder begripvolle lezer zal ik even tellen: 3 voor C, 2 voor C, 1 voor C, 1 na C. 2 na C, 3 na C.... De jaartallen kloppen, ik ken ze nog. En ja, het jaar 0 sla ik bewust over. Het jaar 0 bestaat niet. De 21e eeuw is dus in 2001 begonnen en over een ruime week begint het tweede decennium van de 21e eeuw; maar dat alles terzijde.)

Ik ken alle jaartallen, maar weet niet wat er gebeurde... Als de accountant die zegt: ik ken alle cijfers, maar weet niet meer wat ze betekenen. En zoals mijn identiteit als historicus aan erosie onderhevig is, lijkt dit ook voor de identiteit van de accountant te gelden.

Vroeger was, in elk geval voor mij, de identiteit van de accountant helder. De accountant was stoffig en saai. Om de een of andere reden, ben ik die stoffige en saaie accountant nog maar zelden tegenkomen. De meeste accountants die ik ken zijn stoffig noch saai, eerder dynamisch en interessant. Ligt dat aan de accountant in het algemeen of aan mij? Zijn accountants dynamisch en interessant of kom ik juist alleen die accountants tegen? Maar ook dit, terzijde. Want de accountant, stoffig of dynamisch, saai of interessant, bevindt zich in een identiteitscrisis. Althans, in mijn optiek.

Er zijn in dit land zo'n 20.000 accountants. Een hele hoop. En al die accountants zijn op zich bevoegd tot het uitvoeren van wettelijke controles op de jaarrekening. De meeste accountants doen echter wat anders en misschien mag ik wel zeggen wat zinvollers. Want het controleren van de jaarrekening is toch weinig meer dan toevoegen van zekerheid aan het verleden. Een soort historicus derhalve. Maar die controlebevoegdheid brengt wel heel wat regelgeving met zich mee. Regelgeving die in meer of mindere mate ook drukt op de accountants die andere dingen doen. Regelgeving waar iedereen die zich "accountant" wil noemen, mee te maken heeft.

Iedereen die zich "accountant wil noemen". Want dat is misschien wel hetgeen alle accountants in dit land het meeste bindt: dat ze zich accountant willen noemen. Het zijn niet de werkzaamheden maar de titel die de accountants binden. Ook in dat opzicht lijken accountants op historici. Er zijn vele historici in dit land maar slechts een zeer beperkt aantal voert daadwerkelijk een beroep uit waar de term "historicus" eigenlijk voor bedoeld is. Het grote verschil met de accountant is echter dat de gemiddelde historicus zich wellicht nog wel drs (of tegenwoordig master) wil noemen, maar het woord historicus zelden op zijn visitekaartje te vinden is. En daar is geen regelgeving voor nodig. De "accountant" wil echter graag accountant zijn, ook als hij dit - in de betekenis van wettelijk controleur - feitelijk niet is. De oorzaak hiervan is al vaak beschreven: het vermengen van opleidingstitel met beroepstitel. En dit stamt met name uit een tijd dat registeraccountants een zware (om niet te zeggen) zeer zware opleiding hadden genoten waar geen titel als drs of ir aan verbonden was.

Die accountant bevindt zich momenteel naar mijn mening in een identiteitscrisis. En dan niet eens een enkelvoudige maar eentje met meer dimensies dan de 10 of 11 dimensies die in de snaartheorie onderscheiden worden. Dimensies die bovendien heel verschillend van aard zijn: van de kritiek op de rol van de accountant bij schandalen en de economische crisis tot de grote discrepantie tussen opleidingseisen en werkzaamheden van de mkb-accountant, van de wettelijk controleur die als een historicus zekerheid aan het verleden geeft tot de "adviseur" die toekomstgericht naar de klant kijkt.Vraag tien accountants wat een accountant nu eigenlijk moet zijn, en je krijgt tien verschillende antwoorden.

Bestaat de accountant eigenlijk wel, anders dan in de gedachte van de accountant die zich accountant wil noemen? In mijn optiek is het antwoord op die vraag een volmondig NEEN. De accountant bestaat helemaal niet. Hij is als de nieuwe kleren van de keizer, of beter nog, als de ether nadat Michelson en Morley er niet in waren geslaagd om het bestaan ervan aan te tonen. En zoals het niet bestaan van de ether om de beginnershouding vroeg die Einstein als uitgangspositie nam voor zijn speciale relativiteitstheorie zo moeten we misschien ook een beginnershouding aannemen bij het beantwoorden van de vraag wat nu eigenlijk de identiteit van de accountant is. En die beginnershouding betekent dat we er van uit moeten gaan dat de accountant niet bestaat.

Als ik met die beginnershouding kijk naar de werkzaamheden die door accountants worden uitgevoerd, dan zie ik heel veel, bedrijfseconomisch georiënteerde zinvolle activiteiten. Van het voeren van de boekhouding tot het advies bij uitbreiding, van de fiscale aangiftes verzorgen tot een organisatieadvies. Van het begeleiden van de onderneming bij groei tot het ondersteunen bij overdracht of overname en zelfs bij liquidatie. En daarnaast zie ik enkele historici, die een oordeel geven over het verleden en zich daarbij hun vingers niet mogen branden aan de futurologie. Als ik vanuit die beginnershouding kijk, bestaan accountants net zo min als de ether.

En de wettelijk controleur? De wettelijk controleur is een historicus die zich in de traditie van Collingwood buigt over het verleden. En als we de wettelijk controleur accountant blijven noemen, dan is de accountant van de toekomst de historicus met voldoende kennis van bedrijfseconomie om de gedachten achter de jaarrekening in zijn eigen geest te heropvoeren. Een historicus, die toekomstgericht weinig of geen toegevoegde waarde oplevert. Want historici zijn wars van futurologie.