Triple-entry bookkeeping. Een begrip dat de laatste jaren regelmatig opduikt in combinatie met de term blockchain. En dat is jammer. Want triple-entry bookkeeping is wat anders, en wat meer.
Voor wie geen idee heeft wat triple-entry bookkeeping eigenlijk is, raad ik aan om na het lezen van deze blog eens het proefschrift van Blommaert te lezen. Dat is te vinden op https://cris.maastrichtuniversity.nl/portal/files/1592762/guid-499f7225-3ab3-41bb-9af0-1961d9efc2ca-ASSET3.0.pdf.
Een van de grote misvattingen die zelfs onder mensen die iets denken te weten van boekhouden bestaat, is dat dubbel boekhouden betekent dat we debet en credit gebruiken. Debet en credit echter zijn, in het boekhouden zoals wij het kennen, manieren om negatieve getallen te vermijden. Ten tijde van de uitvinding van het Venetiaans koopmansboekhouden, zoals vastgelegd door Pacioli, was dat een belangrijk iets. Niet alleen waren negatieve getallen nog niet geaccepteerd als een bestaand iets, de Roomse kerk had er ook een duidelijke mening over, die gebruikers richting de brandstapel leidde. Ondertussen zijn negatieve getallen gemeengoed in de wiskunde, evenals bijvoorbeeld irrationele getallen (wortel 2, of e of pi) of complexe getallen (wortel uit -1). En een boekhoudprogramma werkt net met debet en credit, maar gewoon met plus en min.
Ook in het enkel boekhouden (zoals dat overigens door Pacioli beschreven is) werken we met debet en credit. Dat enkel boekhouden zegt iets over de balans, oftewel over de samenstelling van het vermogen. Het zegt echter niets over de verandering in het vermogen. Willen we daar wat over zeggen, dan hebben we (even afgezien van stortingen en onttrekkingen) een tweede dimensie nodig: de hulprekeningen van het eigen vermogen, oftewel de resultatenrekening.
Natuurkundig gezien kun je de balans zien als een positie en de resultatenrekening als de verandering in de positie. Die verandering is de tweede dimensie (weer niet te verwarren met de tweede dimensie in de natuur, maar dat is een ander verhaal). Bij twee dimensionaal boekhouden houd je niet alleen de positie (balans) bij, maar ook de verandering hierin (resultatenrekening). Dit is natuurlijk nog steeds met debit en credit in de traditionele manier te doen. Hierbij is Debet niets anders dan -Credit.
Maar wat is nu driedimensionaal boekhouden? Dat is het toevoegen van een derde dimensie, naast samenstelling (balans) en verandering in de omvang (resultatenrekening) van het Eigen Vermogen. Als de balans iets zegt over de positie, de resultatenrekening over de verandering in positie (snelheid), dan is het logisch dat derde dimensie iets moet zeggen over de verandering in de snelheid. Oftewel, iets over de versnelling.
Ik leg dit altijd uit met een schaatser en een hardloper. De beginpositie van beiden is de startlijn. Dat is beider beginbalans. Na 10 seconden (laten we zeggen dat dit een boekjaar is) hebben beiden ongeveer 100 meter afgelegd. Die 100 meter is het resultaat over dat boekjaar van 10 seconden. En hun eindbalans (dimensie 1) na het boekjaar van 10 seconden, is identiek, nl. 100 meter. De snelheid die zij gerealiseerd hebben (100 meter in 10 seconden, dimensie 2), is ook identiek. En toch weten we dat de schaatser gaat winnen als we nog even door gaan. Zijn versnelling (dimensie 3) is immers hoger dan die van de hardloper.
Blommaert geeft duidelijk aan dat die versnelling te meten is, op basis van historische feiten. Het drie-dimensionale boekhouden geeft dus mogelijkheden om iets te zeggen over de toekomst. Maakt het mogelijk om bij een 3400-verklaring een redelijke mate van zekerheid te geven, omdat de uitgangspunten (de versnelling) uit de (gecontroleerde) administratie komen.
Maar er is nog een veel belangrijkere reden waarom drie-dimensionaal boekhouden van belang is. In les 1 van bedrijfseconomie wordt uitgelegd wat het verschil is tussen financial accounting en management accounting. En financial accouting (de jaarrekening) is niet geschikt om als basis te dienen voor bedrijfseconomische adviezen (management accounting). Triply-entry bookkeeping maakt het echter mogelijk om het systeem van financial accounting in tact te laten (en dus een "goede" jaarrekening) en er tevens stuurinformatie aan toe te voegen.
Iiri beschreef de mogelijkheden van de derde dimensie in 1966. Blommaert zijn proefschrift in 1994. Wie vasthoud aan het boekhouden zonder derde dimensie, wil leven in de tijd van Pacioli. Dat mag. Maar als je op basis van dat boekhoudsysteem je klanten adviseert, vertel ze dan ook even dat de zon om de aarde draait.
