Koe - Aan hooi of de identiteit van een jaarrekening

Al een aantal jaren leg ik studenten de volgende casus voor: hoe leer je een ouderwetse agrariër boekhouden? Er komen dan heel wat suggesties over debet, credit, bezittingen, schulden.... Maar ik zou het anders doen, zeg ik dan.

Ik neem als casus een melkveehouder en versimpel de casus volgens goed economisch gebruik: een melkveehouder, met koeien, die melk produceert en waarvoor mest afval is waar hij van af moet. Vervolgens trek ik mijn virtuele laarzen aan en ga met de boer door zijn bedrijf op stap en vraag hem mij te vertellen wat er gebeurt.
Uiteraard neemt hij me mee naar de stal, waar tevreden koeien staan te eten. "Kijk", zegt de agrariër.... "De koeien zijn aan 't hooi". En ik noteer de eerste journaalpost:


Koe
Aan hooi

Een voor de studenten volkomen acceptabele journaalpost. En dat geldt ook voor de tweede, als de boer me leidt langs de melkmachine:


Melk
Aan koe

Op het moment dat ik de boer vraag of er nog meer gebeurt in zijn bedrijf, laat een koe een mooie vlaai op mijn net gepoetste laarzen vallen. En ik weet de journaalpost, zegt de boer:


Mest
Aan koe


Waarop ik zeg (benadrukkend dat mest alleen maar afval is waar de boer van af moet): Dus de koe wordt minder waard als ze gescheten heeft?

Op dat moment kijken de meeste studenten me verbaasd aan. Aan de ene kant lijkt de journaalpost zo logisch, maar aan de andere kant voelen ze gelukkig dat er iets niet klopt. Want als mest alleen afval is, dan is de koe toch niet minder waard..... eerder meer......

Dezelfde blik van verbazing ontstaat soms bij mij als ik nadenk over de jaarrekening. In feite bestaat de kern van de jaarrekening uit een balans (een positie) en een resultatenrekening (een beweging van de ene positie naar de andere). De onzekerheidsrelatie leert ons dat het fundamenteel onmogelijk is om positie en verandering in de positie beide met zekerheid vast te stellen. Sterker nog. Hoe groter de zekerheid over de positie van een deeltje is, hoe groter de onzekerheid over de beweging, en omgekeerd. En de vraag is dan bij mij of deze fundamentele wet over een enkel deeltje, niet ook zou moeten gelden voor een balans en resultatenrekening?

Ik denk het wel. En het zou van toegevoegde waarde zijn als accountants duidelijk gaan aangeven waar hun prioriteit ligt bij het controleren van de jaarrekening. Ligt deze bij het bepalen van de positie of van de verandering van de positie? De huidige verklaringen lijken mij hier geen onderscheid in te maken en dit druist in tegen mijn fundamenteel natuurkundig begrip. Wat de vraag op roept in hoeverre er wel zekerheid wordt toegevoegd, zoals de studenten zich afvragen of de koe wel minder waard wordt, als ze gescheten heeft.