Vierdubbel boekhouden: Het boekhouden van veranderingen in groeicapaciteit

Een paar dagen geleden schreef ik een blog over hardlopen, schaatsen, boekhouden en de jaarrekening. Een pleidooi om niet alleen, zoals we traditioneel doen, de snelheid te meten, maar ook de verandering in de snelheid zichtbaar te maken in de jaarrekening. Analoog aan de natuurkunde probeerde ik de contouren van een nieuw model te schetsen. In deze blog werk ik dat model verder uit en voeg er nog een belangrijke, fundamentele factor aan toe: de verandering in de groeicapaciteit, oftewel de kracht die op het systeem inwerkt.

Om het model te begrijpen is het wellicht zinvol om even stil te staan bij de natuurkundige beschrijving van bewegingen. Vijf begrippen spelen hierbij een centrale rol: positie, snelheid, versnelling, kracht en traagheid.

De positie geeft aan waar een object zich op een bepaald moment bevindt. De schaatser en de hardloper in mijn vorige blog bevonden zich op het startmoment, t0 op de startlijnen en na de eerste periode, t1 op de 100-meterlijn. Aangezien beiden na 10 seconden op de 100 meter aankwamen, hebben beiden die 100 meter met dezelfde gemiddelde snelheid afgelegd, namelijk 10 m/s. Ik constateerde al dat de versnelling van de schaatser, uitgedrukt in m/s², op dat moment hoger is dan die van de hardloper, en de schaatser daarom in het volgende stuk een hogere snelheid zal bereiken en dat bij een volgende meting de positie van de schaatser verder van de startlijn ligt dan die van de hardloper (en de schaatser dus een grotere afstand heeft afgelegd).

Natuurkundig gezien wordt de versnelling bepaald door enerzijds de kracht die op het object inwerkt en anderzijds de traagheid van het object (de massa). De versnelling kan worden bepaald door die kracht door de massa te delen, a = F/m (met a = versnelling, F = kracht en m = massa). In deze uitwerking zal ik overigens de verandering in de versnelling nog niet ontleden in een kracht en een traagheid. Ik veronderstel de traagheid, massa, als een constante, waardoor die verandering uitsluitend aan de kracht is toe te schrijven. Tot zover de natuurkunde.

Laten we nu eens uitgaan van een zeer eenvoudige onderneming. Deze onderneming bezit aan de activazijde uitsluitend liquide middelen, er is geen vreemd vermogen en de activiteiten bestaan uitsluitend uit het verhuren van de arbeid van de DGA. Er is enkel sprake van omzet en er zijn geen kosten. Om de boekhouding van deze onderneming te kunnen voeren, hebben we derhalve maar twee grootboekrekeningen nodig: liquide middelen (kas) en omzet (van belastingen etc. zien we uiteraard ook af).

In onderstaande tabel staan de financiële gegevens over drie perioden, waarbij een positief getal duidt op een debetbedrag en een negatief getal op een creditbedrag:

	Begin P1	Periode 1	Eind P1/ begin P2	Periode 2	Eind P2/ begin P3	Periode 3	Eind P3
Kas	100		200		320		470
Eigen vermogen	-100		-200		-320		-470
Omzet		-100		-120		-150
Winst		100		120		150

We zien in de cijfers in één oogopslag het volgende:

• De omzet (snelheid) neemt toe;
• De groei van de omzet (versnelling) neemt toe. Het veranderen van de groei van de omzet schrijf ik even toe aan een grootheid "omzetkracht". Strikt genomen is zoals ik al schreef dat niet juist, aangezien het feitelijk niet alleen de kracht maar ook de traagheid is de deze groei bepaalt.

Samengevat:

	periode 1		periode 2		periode 3
omzet	-100		-120		-150
omzetversnelling	-20			-30
omzetkracht	-10

Wat mogen we nu verwachten voor een volgende, vierde periode? Het moge duidelijk zijn dat dit, bij gelijkblijvende omzetkracht, een omzet is van 190. Die omzet is de gebudgetteerde omzet. In de boekhouding kunnen we die gaan verwerken, door aan de grootboekrekening omzet subgrootboekrekeningen toe te voegen, die met een budget geopend worden.

openen van het grootboek
		Balanspositie	Verandering	Versnelling	Kracht
Kas	van balans	470
Eigen vermogen	van balans	-470
Omzetbudget			-150	-30	-10

Stel nu dat in de komende periode er een drietal omzetten worden gerealiseerd: Een eerste van 100, een tweede van 60 en een derde van 40. Deze drie omzetten kunnen als volgt in de boekhouding verwerkt worden:

		Balanspositie	Verandering	Versnelling	Kracht
Omzet 1, 100	Kas	100
	Omzet		-100
Omzet 2, 60	Kas	60
	Omzet		-50	-10
Omzet 3, 40	Kas	40
	Omzet			-20	-20
Totaal	Kas
	Oomzet	200	-150	-30	-20

We zien hier een groei van de omzetkracht, en mogen verwachten dat de versnelling toeneemt en daarmee de omzet ook in de daarop volgende periode sneller gaat stijgen.

Als we de omzet vergelijken met het budget, zien we dat dit budget volledig gerealiseerd is en er nog een omzetkracht met een waarde van 10 extra is. De werkelijke omzet is dan budget plus budgetverschil, in dit geval dus 190 plus 10 is 200 euro.

Op deze manier kan voor elke kosten- en opbrengstrekening gewerkt worden. Door het inrichten van de budgetten in het systeem, worden opbrengsten en kosten geautomatiseerd verdeeld over de verwachte verandering, versnelling en de kracht. De journaalpost die bovenliggend gemaakt wordt, blijft hetzelfde als in het traditionele boekhouden: Kas / @ omzet.

Ik begon mijn vorige blog met Einstein. Daar zijn we nog lang niet. Dit vierdubbel boekhouden is vergelijkbaar met de mechanica uit de 16e en 17e eeuw. Ten opzichte van Pacioli zijn we een paar eeuwen verder, maar in het heden zijn we nog lang niet.