De voltijdse accountancyopleidingen in het hoger beroepsonderwijs zitten dit jaar op een lichte plus qua instroom van ca. 5%. Een plus die wat lager is dan de plus in het hoger economisch onderwijs in totaal, die op ca. 8 % zit. Desondanks kan gesteld worden dat het met de belangstelling voor de accountantsopleiding wel goed zit. Tussen 2003 en 2009 is de instroom met circa 50 % gestegen om zich daarna rond de 2.000 studenten per jaar te stabiliseren.
Een heel ander beeld doet zich echter voor bij de duale opleidingen, de opleidingen waarbij studenten werken op een accountantskantoor combineren met leren aan een (bekostigde) hogeschool. De instroom in de duale trajecten ligt op dit moment onder de 100, wat een daling is van 60% ten opzichte van vorig jaar. Deze daling is met name toe te schrijven aan het ontbreken van een werkkring, een voorwaarde om duaal te kunnen studeren. De belangstellen voor het leren is er wel, maar het werk is er eenvoudigweg niet.
Dit beeld zien we ook aan het einde van het opleidingstraject. De instroom in de post-hbo-opleiding AA vertoont een lichte daling, de instroom van niet accountancy-studenten in opleidingstrajecten tot AA droogt langzaam op en ook de praktijkopleiding AA kent een daling in de instroom. Dat er wat aan de hand is in accountantsland is duidelijk. De opleidingen merken het nu ook.
Het traject tot AA
Wie Accountant-Administratieconsulent wil worden moet een theorieopleiding en een praktijkopleiding van drie jaar volgen. Aan de bekostigde hogescholen duurt de theorieopleiding minimaal 5 jaar: een vierjarige bachelor accountancy, gevolgd door een eenjarige post-hbo-opleiding AA. Sinds twee jaar omvat die post-hbo-opleiding de afronding van de kernvakken: Audit & Assurance, Externe Verslaggeving en Bestuurlijke informatievoorziening. De inhoud van de opleiding heeft weinig van doen met de werkzaamheden die de student in zijn dagelijkse praktijk uitoefent. De inhoud is er met name op gericht om te voldoen aan de eisen die de Commissie Eindtermen Accountantsopleiding (CEA) aan de opleiding stelt. Deze eisen zijn vakinhoudelijk voor RA en AA gelijk. De ratio hierachter is dat beide accountants wettelijk controleurs zijn en dat er daarom geen reden is om de eisen aan de Accountant-Administratieconsulent op het gebied van de wettelijke controle lager te stellen dan de eisen aan de registeraccount. Een redenering die ik, zeker vanuit de wet- en regelgeving zeker kan volgen. Sterker nog, als lid van de toenmalige Adviescommissie Eindtermen en thans van de Commissie Onderhoud Eindtermen staat mijn handtekening er onder.
Praktijkopleiding
Ook in de praktijkopleiding AA speelt wettelijke controle een belangrijke rol. De trainee in de praktijkopleiding moet ten minste twee controle-opdrachten op eindniveau uitvoeren. Deze opdrachten zijn er echter veelal niet in de praktijk waar de AA in opleiding werkt. De simulaties, zoals ontwikkeld door de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen in samenwerking met Full.Finance bieden enige soelaas. Het aantal kandidaten dat hieraan deel neemt blijft vooralsnog, in verhouding tot de problematiek met het voldoen aan de controle-eisen in de praktijkopleiding, beperkt.
Minder AA's in wording
Het aantal studenten in de laatste fase van de opleiding tot AA neemt de afgelopen jaren al af. In eerste instantie verminderde de instroom in trajecten voor bedrijfseconomen en anders opgeleiden. Het werd duidelijk dat de kantoren, die de schaarste op de arbeidsmarkt zagen verminderen, zich in eerste instantie gingen richten op het aantrekken van studenten met een bachelor accountancy als achtergrond, daar waar ze een jaar of vijf geleden nog in grote getale bedrijfseconomen en anders opgeleide hbo-ers aannamen. Nu zien we ook een afname in de instroom in de post-hbo-opleiding voor bachelors accountancy alsmede een afname van de instroom in de praktijkopleiding.
Verandering in arbeidsvraag
Uiteraard speelt de "crisis" hierbij een rol. Kantoren trekken minder nieuw personeel aan. Hierbij wordt de conjuncturele afname versterkt door het feit dat er minder uitstroom is van personeel vanuit de kantoren naar andere beroepen. Dit conjuncturele effect wordt echter versterkt door de structurele ontwikkelingen in de branche, die minder maar ook andere werknemers vraagt in de nabije toekomst. Voor de traditionele inboeker is steeds minder werk, het samenstelproces verloopt steeds efficiënter en niet iedereen is in staat om door te groeien in een adviesrol waarin hij of zij daadwerkelijk waarde toevoegt.
Verandering in opleidingsbehoefte
Maar er lijkt meer aan de hand dan uitsluitend een vermindering in de arbeidsvraag. Er komen steeds meer signalen die er op duiden dat de kantoren nog wel afgestudeerde bachelors aannemen, maar deze steeds minder vaak (direct) laten doorstromen in de theorieopleiding en - en dat signaal is op dit moment met name al zichtbaar - in de praktijkopleiding. Blijkbaar is er wel behoefte aan de goed opgeleide hbo-ers, maar is de behoefte om deze door te laten groeien tot een in het register ingeschreven AA beduidend minder. Het opleidingstraject na de bachelor accountancy brengt immers behoorlijke kosten met zich mee, terwijl de toegevoegde waarde als beperkt wordt gezien. Dat is logisch. Want de adviseur van het MKB heeft waarschijnlijk meer aan adviesvaardigheden dan aan de puntjes op de i bij controleleer, meer aan een fiscale verdieping dan aan IFRS. Bovendien worden de eisen aan de praktijkopleiding alleen maar zwaarder, waarbij het steeds moeilijker wordt om met name aan de verplichtingen met betrekking tot controlewerkzaamheden te voldoen.
De laatste AA
Dat er iets moet veranderen in het opleidingsprofiel van de AA, waardoor de opleiding beter gaat aansluiten bij de feitelijke eisen die het beroep stelt, is inmiddels iedereen wel duidelijk. Er is voldoende geschreven over de behoefte aan een mbk-accountant "nieuwe stijl", die onder verschillende benamingen in rapporten en discussiestukken optreedt. Maar ondertussen vliegt de tijd voorbij en is de doorbraak nog steeds niet in zicht. En als de doorbraak er eindelijk is, zal het nog jaren duren alvorens de opleidingen ook op de nieuwe mkb-accountant zijn ingericht. Het veranderen van een vijfjarig curriculum heeft een doorlooptijd van zes jaar (inclusief een jaar voorbereiding). Als er nu nieuwe profielen zouden liggen en de eindtermen het komende half jaar zouden worden opgesteld, dan zal pas rond 2020 de eerste zijn theorieopleiding afronden. Voeg daar nog een praktijkopleiding bij, en pas over 10 jaar zal de eerste zich in een register kunnen inschrijven. Gezien de ontwikkelingen is het nog maar de vraag hoeveel AA's er in de tussenliggende periode nog bijkomen.
Weinig ruimte in de opleiding
Bij het inrichten van de bacheloropleiding Accountancy hebben de hogescholen zich sterk laten leiden door de CEA-eindtermen en gestreefd naar een duur van de totale theoretische opleiding die niet langer was dan voorheen. Dit betekent dat in vijf jaar tijd de 200 door CEA voorgeschreven credits in vijf jaar gerealiseerd moeten worden. Als je daarbij in acht neemt dat er buiten de CEA-eindtermen ook nog ruimte gevonden moet worden voor een stage en een afstudeeropdracht, mag duidelijk zijn dat er vrijwel geen ruimte is om studenten andere vaardigheden en kennis bij te brengen dan door de eindtermen voorgeschreven. Ook deze keuze, die is vastgelegd in het beroeps- en opleidingsprofiel, draagt mijn handtekening als een van de auteurs van dit profiel. En in 2009 vond ik het een verantwoorde keuze.
Voortrekkersrol voor het onderwijs
Misschien is het nu echter tijd dat het hoger onderwijs een andere weg inslaat. Die weg zou zijn het inrichten van een bacheloropleiding die toegespitst is op datgene wat van de werknemers in de samenstelpraktijk daadwerkelijk wordt gevraagd. Meer adviesvaardigheden (zowel cognitief als communicatief), meer ICT, meer kennis van gedragswetenschappen en meer belastingrecht. Zolang de huidige eindtermen gelden, zal dit betekenen dat het traject tot AA na de bacheloropleiding langer wordt, aangezien bijvoorbeeld een groter deel van de eindtermen van de kernvakken nog in dit traject gerealiseerd moet worden. Een fundamentele verandering derhalve in het uitgangspunt, waarbij niet meer de eindtermen voor de wettelijk controleur maar de nieuwe eisen aan het beroep leidend zijn voor de inrichting van de bacheloropleiding. Een stap die we wellicht op zeer korte termijn moeten zetten. Misschien hebben we al te lang gewacht.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten